W dzisiejszej publikacji skupimy się na zagadnieniu, które określane jest mianem „dark patterns”. Wyjaśnimy również, co dokładnie kryje się pod tym tajemniczym sformułowaniem. Odpowiemy sobie na pytanie, jakie kroki zostały podjęte w kierunku zwalczania dark patterns. Wskażemy również jakie są przykłady praktyk, które możemy nazwać terminem dark patterns.

Czym jest dark patterns?

Tytułem wstępu należy wyjaśnić, czym właściwie są dark patterns. Otóż dark patterns to nic innego jak wprowadzanie użytkowników internetowych w błąd lub zmuszanie użytkowników do podejmowania konkretnych działań poprzez manipulowanie interfejsami na platformach i stronach internetowych. Brzmi dość tajemniczo, ale oznacza to po prostu celowe wprowadzanie w błąd użytkowników, aby uzyskać określone jego działanie. Najczęściej chodzi o dokonanie wyboru, który spowoduje zakup po możliwie najwyższej cenie, zapisanie się na subskrypcję, utrudnianie możliwości wypisania się z niej etc. Są to działania, które stoją w opozycji do szeroko rozumianych zasad etyki oraz często w opozycji do obowiązujących przepisów prawa.

Przykłady dark patterns.

Przykładem dark patterns są m.in.:

  • wymuszanie podjęcia decyzji przez stosowanie sformułowań typu: „Rezygnuję z dodatkowego ubezpieczenia i w przypadku wypadku godzę się z tym, że nie otrzymam odszkodowania”;
  • nakładanie się reklam na stronę internetową, w efekcie czego, użytkownik najczęściej zmuszony jest kliknąć w reklamę, mimo iż nie miał takiej intencji;
  • utrudnione możliwości związane z wypisaniem się z newsletterów;
  • automatyczne wypełnianie formularzy na stronach internetowych z oznaczeniami pozycji, których użytkownik nie miał intencji zaznaczyć. W takich sytuacjach użytkownik zmuszony jest do ręcznego „odklikania” zaznaczonych wcześniej automatycznie pozycji;
  • wiele innych zabiegów, które poprzez manipulację mają na celu wywarcie wpływu na użytkownika i zmuszenie go do określonych działań/czynności.

Unijne regulacje przeciwko dark patterns.

Przykładem regulacji prawnej, która celuje w działania związane z dark patterns są m.in. przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO). Platformy zobowiązane są na gruncie przepisów RODO do jasnego informowania użytkowników o swoich praktykach dotyczących ochrony danych osobowych i muszą one uzyskać od nich wcześniejszą zgodę na ich przetwarzanie. W tym miejscu należy również wskazać, że działania związane z wykorzystywaniem dark patterns mogą naruszać również nasze krajowe przepisy, w szczególności przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, której regulacje również mają na celu przeciwdziałanie praktykom związanym z dark patterns.

Stosowanie dark patterns to przede wszystkim utrata przez platformę lub stronę wiarygodności i zaufania Klienta.

Platforma, która zdecyduje się na wykorzystywanie dark patterns musi liczyć się z negatywnymi konsekwencjami, których nie będzie łatwo naprawić w przyszłości. Utrata zaufania użytkownika do danego serwisu, strony internetowej, aplikacji czy platformy internetowej często jest tracona bezpowrotnie. Raz wprowadzony w błąd użytkownik zapamięta, że akurat na tej konkretnej stronie internetowej został wprowadzony w błąd i z pewnością nie wróci do jej dalszego śledzenia czy lektury jej treści. Nieuczciwe praktyki rynkowe prędzej czy później oznaczają wysoce negatywne konsekwencje dla każdego nieuczciwego właściciela platformy, strony czy serwisu internetowego.

W dobie tak dynamicznego rozwoju struktur internetowych, mnożących się codziennie stron internetowych, wiarygodność i rzetelność są szczególnie istotnymi cechami, którymi powinna się charakteryzować każda szanująca się platforma, sklep internetowy, aplikacja czy strona internetowa każdego (bez wyjątków) biznesu związanego z branżą e-commerce.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 845) oraz RODO.