18 października 2021 roku Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy wdrażającej do polskiego systemu prawnego rozwiązania wymagane dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Obecnie trwają prace nad ostatecznym brzmieniem ustawy, pomimo, iż 17 grudnia 2021 roku dla państw Unii Europejskiej minął termin do implementacji dyrektywy o sygnalistach.

Projektowane przepisy, jak i dyrektywa, regulują zasady dotyczące ochrony tzw. sygnalistów (z ang. whistleblowers), czyli osób zgłaszających naruszenia prawa w miejscu pracy. Przepisy przewidują, aby pracodawca był odpowiedzialny za ochronę anonimowości i poufności danych sygnalisty oraz zapewniał ochronę przed tzw. działaniami odwetowymi za ujawnienie nieprawidłowości.

Procedura zgłaszania naruszeń

Pracodawca odpowiedzialny jest za wdrożenie odpowiednich procedur poprzez utworzenie wewnętrznego kanału przyjmowania i obsługi zgłoszeń oraz powołania osoby lub jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za rozpatrywanie zgłoszeń i podejmowania działań następczych. Na pracodawcy ciąży również odpowiedzialność prowadzenia rejestru zgłoszeń dokonanych przez sygnalistów.

Obowiązek wdrożenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń mają pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników.

Podmioty sektora publicznego, a także z sektora prywatnego, które zatrudniają co najmniej 250 pracowników będą miały obowiązek wdrożenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych od momentu wejścia w życie ustawy, a więc przepisy projektu ustawy nie przewidują żadnego okresu przejściowego dla tych podmiotów.

Podmioty w sektorze prywatnym zatrudniające co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników będą miały obowiązek wdrożenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych do 17 grudnia 2023 r.

Brak ustanowienia przez pracodawcę wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń albo ustanowienie przez niego procedury niezgodnej z ustawą, grozi karą grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 3.

Procedura zewnętrzna

Projekt ustawy przewiduje również zewnętrzną drogę zgłaszania naruszeń.

Organem centralnym odpowiedzialnym za przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych został Rzecznik Praw Obywatelskich. Ponadto przepisy wyróżniają również organy publiczne, które przyjmować będą zgłoszenia dotyczące naruszeń w dziedzinach należących do zakresu działania tych organów. Projekt ustawy jako organ publiczny wymienia wprost jedynie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który przyjmować będzie zgłoszenia sygnalistów w zakresie zasad konkurencji i ochrony konsumentów.

Wątpliwe rozwiązania projektu ustawy

Polski projekt ustawy budzi wiele kontrowersji. Organizacje społeczne opiniujące projekt wskazują na elementy, które między innymi są niezgodne z unijną dyrektywą, są zbyt lakoniczne i wymagają doprecyzowania przez ustawodawcę lub są wręcz nadmiarowe i wykraczają poza standardy wskazane w dyrektywie. Do najczęściej zgłaszanych postulatów należą kwestie dotyczące:

  • wydłużenia okresu vacatio legis  – obecnie przewidziany 14 – dniowy termin na wejście w życie ustawy jest zbyt krótki na podjęcie przez pracodawców kroków w celu zapewnienia zgodności z ustawą,
  • doprecyzowania definicji i pojęć używanych w ustawie, m.in. „osoba powiązana ze zgłaszającym” czy „niezależny organizacyjnie podmiot”,
  • ustalenia sposobu, w jaki należy ustalać liczbę zatrudnianych pracowników,
  • ujęcia w przepisach także grup kapitałowych oraz wszystkich jednostek organizacyjnych danych jednostek samorządu terytorialnego,
  • zawarcia zasad przetwarzania danych związanych ze zgłoszeniem,
  • wskazania momentu, od którego uznać należy osobę za sygnalistę objętego szczególną ochroną,
  • pominięcia funkcjonowania grup kapitałowych i wynikających z tego zależności organizacyjnych, w szczególności w zakresie obsługi kanałów zgłoszeń dla sygnalistów oraz całości procesu postępowań wyjaśniających (relacja „spółki matki” ze „spółką córką”).

Na dzień 10 stycznia 2022 prace nad ustawą stanęły w miejscu, na etapie opiniowania. Z uzyskanych przez nas informacji wynika, że ze względu na obszerność materiału – uwagi do projektu ustawy mają łącznie setki stron – etap opiniowania nie zakończy się do końca stycznia. Wobec tego, nieznana jest wciąż ostateczna treść polskich przepisów dotyczących ochrony sygnalistów.